انوع نور

نویسنده:مرتضی جان‌بخش
نور به عنوان ابزار اصلی نورپرداز باید از جهات گوناگون شناخته شود و انواع مختلف آن بازشناسی شود. نور از جهات گوناگونی قابل تقسیم‌بندی است:

الف) انواع نور از حیث جنس
نور به لحاظ جنس به دو نوع تقسیم می‌شود:

۱- Natural Light نور طبیعی
نور طبیعی خود شامل سه نوعِ نور خورشید (Sun Light)، نور ساطع شده از آسمان (Sky Light) و نور ماه (Moon Light) است. نور خورشید به دو گونه به سطح زمین می‌رسد، بخشی از آن با عبور از اتمسفر مستقیما به زمین می تابد که به آن نور خورشید یا sun light می گویند و بخشی از آن به هنگام عبور از جو متفرق می‌شود و به شکل نوریِ نرم و پراکنده از آسمان به زمین می‌تابد. این نور که عمدتاً متمایل به آبی است و سایه‌ها را در سطح زمین روشن می‌کند، نور آسمان یا Sky Light نامیده می‌شود.ترکیب sun light و sky light را«نور روز» یا بعبارتی Day light می گویند.

۲- Artificial Light نور مصنوعی
منابع بسیار متنوعی می‌توانند نور مصنوعی ایجاد کنند، از یک شمع کوچک تا چراغ برق خیابان و یا پروژکتور پر شدت HMI. نورهای مصنوعی به لحاظ شدت و رنگ بسیار متنوع هستند. نور مصنوعی ممکن است از یک «منبع نور کاربردی» حاصل شده باشد (چراغ‌ها و منابع نوری که نه برای فیلم‌برداری بلکه برای زندگی عادی و برای روشن کردن محیط های عادی زندگی ساخته می‌شوند، منابع نور کاربردی نامیده می‌شوند، مثلاً چراغ داخل یک آباژور یا یک فلورسنت و …) و یا از یک پروژکتور خاص نورپردازی ساطع شود.

ب) انواع نور از حیث جهت کلی تابش
به لحاظ این که نور در کل از چه جهتی به موضوع یا صحنه می‌تابد، به دو نوع تقسیم می‌شود:

۱- Flat Light نور تخت
اگر نور دقیقاً از موقعیت دوربین و هم‌راستا با محور عدسی دوربین به موضوع یا صحنه بتابد، نور تخت یا Flat نامیده می‌شود. این نور سایه‌هایی در پشت موضوع‌ها و خارج از دید دوربین به وجود می‌آورد، از این رو در تصویر سایه‌ی چندانی دیده نمی‌شود و به همین دلیل تضاد(contrast) تصویر کم خواهد بود. چنین نوری موضوع‌ها را در تصویر کم بافت جلوه می‌دهد و بُعد (Depth) موضوع یا صحنه را کاهش می‌دهد، از این رو به آن نور تخت یا Flat می‌گویند (تصویر۰۱).

۲- Directional Light نور جهت‌مند
اگر نور نسبت به محور عدسی با زاویه به موضوع یا صحنه بتابد، نوری جهت‌مند نامیده می‌شود (تصویر۰۲). چنین نوری در بخشی از موضوع یا صحنه سایه‌هایی ایجاد می‌کند که بر تضاد تصویر می‌افزاید و باعث پدیدار شدن بُعد و بافت موضوع در تصویر می‌شود. البته چنین نوری می‌تواند از زوایای بسیار متنوعی به موضوع یا صحنه بتابد و حالت‌های مختلفی حاصل کند.

ج) انوع نور از حیث نقش
نور به لحاظ نقشی که در روشن کردن موضوع بازی می‌کند، به چهار نوع تقسیم می‌شود:

۱- Key Light نور اصلی
معمولاً برای نورپردازی و روشن کردن موضوع نورهای متعددی استفاده می‌شود و جلوه‌ی نهاییِ موضوع در تصویر حاصل از تاثیر مجموعه‌ای از نورها است اما از این بین یک نور بیش‌ترین تاثیر را در جلوه‌ی نهایی موضوع دارد. به این نور، نور اصلی یا Key Light یا به عبارتی Main Light می‌گویند (تصویر۰۳). نور اصلی می‌تواند طبیعی یا مصنوعی، تخت یا جهت‌مند و سخت یا نرم باشد، هر رنگی داشته باشد و از هر زاویه‌ای به موضوع بتابد.

۲- Fill Light نور پر کننده یا تلطیف کننده
نور اصلی چنان چه به شکل جهت‌مند و با زاویه به موضوع یا صحنه بتابد، سایه‌هایی ایجاد می‌کند که غلظت این سایه‌ها میزان تضاد تصویر را تعیین می‌کند. نور پر کننده نوری است همواره کم‌شدت‌تر از نور اصلی و همواره کاملاً نرم که به سایه‌ها می‌تابد و غلظت سایه‌ها و در نتیجه تضاد تصویر را کاهش می‌دهد. نور پر کننده می‌تواند هر رنگی داشته باشد اما عمدتاً هم‌رنگ نور اصلی است.

۳- Separation Light (Back Light) نور جدا کننده (نور پشت)
نور جدا کننده نوری است که از پشت به موضوع می‌تابد و با ایجاد هاله‌ای روشن در اطراف لبه‌های موضوع باعث جدا دیده شدن موضوع از پس‌زمینه و افزایش بُعد صحنه در تصویر می‌شود (تصویر۰۴). با توجه به این که این نور چه بخشی از لبه‌ی موضوع را روشن می‌کند، به انواع مختلفی تقسیم می‌شود. از جمله:
نور سر (Head Light)، نور لبه (Edge Light)، نور حاشیه‌ساز (Rim Light)، نور سه – چهارم پشت (Kicker Light) و …

۴- Background Light نور پس‌زمینه
پس‌زمینه عمدتاً سطحی دو بعدی در پشت موضوع اصلی است. نور پس‌زمینه برای روشن کردن تمام یا بخشی از این سطح به کار می‌رود(تصویر۰۵ – در تصویر۰۶ جلوه حاصل از ترکیب نورهای اصلی ، پشت و پس زمینه را شاهد هستیم ). اگر از این نور برای روشن کردن دکور (دکور عمدتاً سه بعدی است و می‌تواند هم پشت٬هم کنار و هم جلوی موضوع اصلی قرار داشته باشد) استفاده شود، به آن نورِ دکور یا Set Light می‌گویند.

د) انواع نور از حیث چگونگی آرایش پرتوها
این که پرتوهای نور چگونه نسبت به هم آرایش داشته باشند، باعث می‌شود که ما نور را از این حیث به دو نوع تقسیم کنیم:

۱) Hard Light نور سخت
هر نوری از میلیون‌ها پرتوی نور تشکیل می‌شود. اگر پرتوهای تشکیل دهنده‌ی نور کاملاً یا نسبتاً با هم موازی و هم‌جهت باشند، نور حاصله نوری سخت یا Hard است. وقتی نوری سخت به موضوعی می‌تابد، مزر بین نواحی تیره و روشن مرزی دقیق و باریک خواهد بود و در نتیجه سایه‌ها شکلی مشخص و دقیق خواهند داشت. از این رو نور سخت تاثیری آشکار بر جلوه‌گر شدن بُعد و بافت موضوع‌ها در تصویر دارد، البته اگر جهت تابش نور و سایر شرایط نیز رعایت شود (تصویر۰۷). هر چند غلظت سایه‌ها و در نتیجه تضاد تصویر به سخت یا نرم بودن نور وابستگی مستقیم ندارد بلکه به بود یا نبود و میزان نور پر کننده وابسته است اما به هر حال چون پرتوهای نور سخت متمرکز هستند، کم‌تر به اطرافِ موضوع می‌تابند و در نتیجه نور پراکنده‌ی منعکس شده از سطوحِ اطراف موضوع مثل دیوارها، کف یا سقف که ممکن است باعث روشن‌تر شدن سایه‌ها و کاهش تضاد شود، کم‌تر وجود خواهد داشت. نور مستقیم خورشید نوری سخت است. نور سخت چنان چه به موضوعی کاملاً یا نسبتاً صیقلی و براق بتابد، نواحی درخشان(specular High light) بر روی موضوع ایجاد می‌کند.

۲) Soft Light نور نرم
اگر پرتوهای تشکیل دهنده‌ی نور با هم توازی کامل نداشته باشند بلکه هر پرتو مسیر حرکت متفاوتی داشته باشد، نور حاصله نوری نرم یا Soft است. وقتی نور نرم به موضوعی می‌تابد، مرز بین نواحی تیره و روشن مرزی پهن و ناواضح خواهد بود و سایه‌ها شکلی نه چندان مشخص خواهند داشت. در نتیجه بُعد و بافت موضوع کم‌تر در تصویر نمود می‌یابد (تصویر۰۸).
هر چند غلظت سایه و در نتیجه تضاد تصویر به سخت یا نرم بودن نور وابسته نیست اما به هر حال نور نرم٬پراکنده است و اگر کنترل نشود، به راحتی به سطوح اطراف موضوع می‌تابد و به شکل نوری پراکنده محیطی (آمبیانس) به سایه‌ها اضافه می‌شود و غلظت سایه‌ها و در نتیجه تضاد تصویر را کم می‌کند. اما اگر نور نرم را کنترل کنیم که به سطوح اطراف موضوع نتابد و یا اگر سطوح اطراف موضوع کاملاً تیره باشند و نور را بازتاب ندهند، می‌توان علی رغم نرم بودن نور مورد استفاده٬ سایه‌ها را کاملاً غلیظ بازسازی و تضاد بالایی در تصویر ایجاد کرد. نور روز در یک روز ابری نوری نرم است. نور نرم مانع از ایجاد بازتابش‌ها و نواحی درخشان(specular High lights) بر روی موضوع می‌شود.

نرم یا سخت بودن نوری که از یک منبع ساطع می‌شود به دو عامل وابسته است:

۱- اندازه‌ی فیزیکی منبع نور
هر قدر سطح تابنده‌ی یک منبع نور اندازه‌ی بزرگ‌تری داشته باشد، نور نرم‌تری حاصل می‌کند. منابع نور نقطه‌ای نور کاملاً سخت ایجاد می‌کنند، مثلاً نور شمع نوری کاملاً سخت است. خورشید هر چند در واقعیت بسیار بزرگ است اما به دلیل فاصله‌ی زیاد از زمین برای ما حکم منبع نوری نقطه‌ای دارد و نور آن سخت است اما وقتی ابر مقابل خورشید قرار می‌گیرد، منبع نور تمامی سطح ابر خواهد بود و به دلیل بزرگ شدن سطح تابنده‌ی نور، نور حاصله نرم می‌شود.
دو لامپ ۱۰۰ وات خانگی را در نظر بگیرید که یکی حباب شفاف و دیگری حبابی شیری رنگ دارد. هر چند شدت نور این دو لامپ برابر است اما نور این دو به لحاظ نرمی و سختی مشابه نیست. در لامپ شفاف سطح تابنده‌ی نور فیلامان لامپ است که سطح بسیار بسیار کوچکی است و در لامپ شیری رنگ سطح تابنده‌ی نور تمامی سطح حباب لامپ است که سطح بزرگ‌تری است. در نتیجه لامپ شفاف نور سخت و لامپ شیری رنگ نور نرم ایجاد می‌کند. همان گونه که می‌بینید نرم یا سخت بودن نور ارتباطی با شدت(کمیت) آن ندارد.

۲- فاصله‌ی منبع نور تا موضوع
هر قدر منبع نور در فاصله‌ی دورتری از موضوع قرار گیرد، به نسبت موضوع اندازه‌ی فیزیکی کوچک‌تری پیدا می‌کند و در نتیجه نوری که بر موضوع می‌تاباند، نوری سخت‌تر خواهد بود. بر عکس هر چه منبع نور به موضوع نزدیک‌تر شود، به نسبت موضوع اندازه‌ی بزرگ‌تری پیدا می‌کند و نوری نرم‌تر بر موضوع خواهد تاباند.
برای تاباندن نوری کاملاً سخت بر موضوع می‌توان یک پروژکتور نقطه‌ای (اسپات لایت) (با اندازه‌ی کوچک) را در فاصله‌ی دور از موضوع قرار داد و برای تاباندن نوری کاملاً نرم بر موضوع می‌توان یک پروژکتور با نور نرم (سافت لایت) (با اندازه‌ی بزرگ) را در فاصله‌ی بسیار نزدیک به موضوع قرار داد.

از حیث نرم یا سخت بودن نور پروژکتورها را می‌توان به دو نوع تقسیم کرد:
a –Spot Light ← پروژکتوری است با سطح تابنده‌ی نورِ کوچک که نور سخت ایجاد می‌کند. به عنوان مثال ‌ پروژکتورهای فِرنِل (Fresnel) از این نوع هستند.
b –Soft Light ← یک سطح آلومینیومی ناهموار (غیر صاف) نور لامپ این پروژکتور را دریافت و پس از بر هم زدن توازی پرتوها نوری نرم را به بیرون از پروژکتور هدایت می‌کند.

برای تبدیل نور سخت به نور نرم دو راه وجود دارد:
a – بر روی منبع نور صافی نرم کننده‌ی نور (صافی (Diffuser قرار می‌دهیم. این صافی با افزایش اندازه‌ی سطح تابنده‌ی منبع٬نور را نرم‌تر می‌کند. این صافی که در انواع مختلف ساخته می‌شود. عمدتاً ساختاری غیر شفاف دارد، به گونه‌ای که پرتوها به هنگام عبور از آن از مسیر خود منحرف شده٬ موازی بودن پرتوها حذف می‌شود و نور نرم به وجود می‌آید.
صافی‌هایی نظیر Diffusion، Silk، Spun Glass و Frost از جمله صافی‌های Diffuser هستند. صافی‌های Diffuser در غلظت‌های مختلف ساخته می‌شوند و هر چه غلیظ تر(غلیظ تر در اینجا به معنای کدرتر است) باشند، نور را نرم‌تر می‌کنند. هر چه صافی Diffuser در فاصله‌ی دورتری از منبع نور قرار گیرد، نور را نرم‌تر می‌کند. با نصب صافی Diffuser بر روی پروژکتور Soft Light می‌توان نور بسیار نرم (Ultra Soft Light) ایجاد کرد.
b – می‌توان نور سخت را به سطحی بازتابنده که براق اما ناصاف و یا مات است، تاباند و نور منعکس شده از سطح که نوری نرم خواهد بود را به موضوع تاباند. دیوار سفید رنگ، پارچه‌ی سفید، فویل آلومینیوم چروک شده و یا بازتابنده‌ی ناصاف(Reflector) و مواردی از این دست می‌توانند نور سخت را دریافت و نور نرم بازبتابانند.
نرم بوئن یا سخت بودن نور گاه تحت عنوان «کیفیت نور» نیز نامیده می شود.
نرم بودن هر نور امری نسبی است و می‌توان هر نور نرم را باز هم نرم‌تر و نرم‌تر کرد.
صافی‌های نرم‌کننده‌های نور علاوه بر نرم کردن نور قدری از شدت و دمای رنگ نور می‌کاهند.
سطوح بازتابنده‌ی نور نرم علاوه بر نرم کردن نور شدت آن را کاهش می‌دهند و بسته به رنگ خود رنگ نوری که باز می‌تابانند را تغییر می‌دهند.
مناسب‌ترین وسیله برای دریافت نور سخت و بازتاباندن آن به صورت نور نرم یک بازتابنده یا Reflector نقره‌ایِ براق اما ناصاف و یا غیر براق و مات است که بدون تغییر در دمای رنگ٬نور را نرم و به سمت نقطه و موضوع مورد نظر هدایت می‌کند.البته بازتابنده هایطلایی رنگ نیز وجود دارند که علاوه بر نرم کردن نور٬دمای رنگ آن را نیز کاسته٬نور را طلایی رنگ می سازند که کاربردهای خاصی دارند مثلا در روزهای ابری٬تصاویر بسته ی چهره ی هنرپیشه در صحنه های خارجی اندکی آبی(به دلیل بالا بودن کلوین نور روز در هوای ابری)بوده٬چشم ها(به دلیل تابش نور روز از بالا به چهره)قدری در نیم تاریکی قرار دارند.با استفاده از یک بازتابنده طلایی رنگ می توان بخشی از نور روز را بصورت نوری نرم تر و با کلوین پایین تر از مقابل به چهره تاباند و در نتیجه هم رنگ آبی اضافی چهره را حذف نمود و هم درخشش کاملی در چشم ها پدید آورد.
علاوه بر بازتابنده یی که نور را نرم می کنند و منعکس می کنند٬بازتابنده های صیقلی و کاملا صاف(shiny Reflector) نیز وجود دارند هم به رنگ نقره ای و هم به رنگ طلایی.این نوع بازتابنده بدون تغییر در کیفیت نور(بدون آنکه نور را نرم سازد( صرفا نور را به سمت نقطه ای خاص از صحنه هدایت می کند.بعنوان مثال می توان با آن نور خورشید را بدرون اتاقی تاریک هدایت نمود بی آنکه نور زوم شود.